Mensen en dieren, we doen het allemaal: gapen. Als we moe zijn of ons vervelen, ontstaat de behoefte te gapen. Maar gapen is niet altijd zo onschuldig. Het kan ook een teken zijn dat je last hebt van chronische hyperventilatie. Lees hier alles over gapen en wat je eraan kunt doen als je last hebt van overmatig gapen.

Wat is gapen?

Als we kijken naar de ademhaling is gapen een vreemd verschijnsel. We weten al veel over de ademhaling, hoe deze functioneert en waar het voor dient. Toch is gapen nog een relatief onbegrepen fenomeen. We weten eigenlijk niet precies waarom we gapen. En het is geen puur menselijk verschijnsel, dieren gapen ook: honden, katten, paarden, andere zoogdieren, vogels en reptielen kunnen het ook.

Gemiddeld gaapt een mens tussen de 10 en 15 keer per dag. (Bij het schrijven van dit artikel om 11 uur ‘s ochtends zit ik daar al ruimschoots overheen). Geeuwen is een reflex die plaatsvindt als je moe bent of juist wakker wordt. Het kan echter ook voorkomen als je je verveelt, gespannen bent of iemand anders ziet gapen of er zelfs maar over hoort praten of er over leest. Dit wordt positieve feedback genoemd. Ook honden, chimpansees, katten, vogels en reptielen hebben hier last van, zelfs tussen verschillende soorten dieren.

Als je moet gapen, gebeurt er het volgende. Je ademt diep in, je opent je mond wijd en er worden in een reflex bepaalde spieren aangespannen. De buizen van Eustachius (de buis die het middenoor met de keelholte verbindt) gaan open staan, wat zorgt voor een zelfde druk in het middenoor als van de omgeving. Er wordt daarna ook weer uitgeademd. Wie voelt dat hij moet gapen, kan dit meestal niet of maar met moeite onderdrukken.

Het mysterie van waarom we gapen

Door te gapen heb je het gevoel meer zuurstof op te nemen. Waarom doen we dit als we moe zijn of ons vervelen? Er is onderzoek naar gedaan, maar er is niet een antwoord dat als bewezen aangeduid kan worden. Over het doel of de functie van gapen is niet veel duidelijk. Er worden veel redenen gegeven, zoals bijvoorbeeld:

• Het zorgt voor meer rust in het lichaam, doordat de spierspanning verlaagd wordt door het gapen, vooral van de spieren in de borst.

• Het komt voor als het zuurstofgehalte in het bloed laag is of juist bij een verhoogd CO2 gehalte.

• Gapen zorgt voor het gelijkmaken van de druk in het middenoor aan die van de omgeving. Dit wordt echter al bereikt door te slikken, gapen zou dan niet nodig zijn.

• Gapen zorgt voor meer koeling van de hersenen, doordat de bloedcirculatie verbeterd wordt en er een koelere luchtstroom ontstaat langs het strottenhoofd.

• Gapen heeft een sociale functie: je laat zien dat je ontspannen bent binnen een groep en dat je je veilig voelt. Omdat gapen “besmettelijk” is, zullen ook anderen zich meer gaan ontspannen.

• Door gapen ontstaat er een onderdruk in de borstkas, omdat je diep inademt. Hierdoor zou het bloed gemakkelijker kunnen terugstromen naar het hart, wat de doorbloeding kan verbeteren.

• Prooidieren moeten altijd klaar zijn om fysiek actief te worden om te kunnen vluchten. Vooral omdat gapen aanstekelijk werkt, kan het een groep dieren alert houden. Als een dier verveeld raakt en niet oplet, loopt het gevaar. Gapen kan dus een instinctieve reactie zijn om andere dieren te helpen wakker en actief te blijven.

De ademhaling en de gezondheid

De ademhaling heeft veel invloed op de gezondheid. Al je organen krijgen hun energie doordat er zuurstof in de cellen wordt opgenomen. Hoe goed dit proces verloopt is wel afhankelijk van de manier waarop je ademhaalt. Dokter Buteyko heeft hier onderzoek naar gedaan in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Hij kwam er achter dat er verband was tussen chronische hyperventilatie en een grote hoeveelheid lichamelijke klachten.

Als je ademhaalt neem je zuurstof op. Die komt in je longen terecht en via de longblaasjes in het bloed. De rode bloedcellen nemen de zuurstof op, wat ze kunnen doen door middel van de stof hemoglobine. Via je bloedbaan komen de rode bloedcellen terecht waar ze nodig zijn. De zuurstof wordt daar opgenomen door een cel die het nodig heeft; maar om de zuurstof af te geven is er wel CO2 nodig.

Uit onderzoek blijkt dat veel mensen niet op een gezonde manier ademhalen. Ze hebben last van chronische hyperventilatie: hierbij haal je te snel en te diep adem. In dat geval ontstaat er een tekort aan CO2, omdat je dat namelijk in grote hoeveelheden uitademt. De rode bloedcellen die je zuurstof vervoeren, willen de zuurstof wel afgeven, maar daar is CO2 voor nodig. Als daar een gebrek aan is, kan ook de zuurstof niet afgegeven worden. De cellen in je lichaam krijgen dus een zuurstoftekort.

Hierdoor ontstaan allerlei problemen. Sommige mensen krijgen last van een te hoge bloeddruk, anderen ontwikkelen astma, eczeem of zijn constant verkouden. Een orgaan dat niet genoeg zuurstof krijgt, heeft letterlijk geen energie om goed zijn werk te kunnen doen. Je kunt dit merken aan je weerstand, je energieniveau of aan ernstiger gezondheidsproblemen.

Gapen en chronische hyperventilatie

Gapen omdat je moe bent, is een normaal verschijnsel. Maar je kunt ook overmatig gapen. Dat is een veel gehoorde klacht. Is dat omdat we allemaal vermoeid zijn? Laten we nog eens goed kijken naar de ademhaling. De norm voor een gezond ademvolume voor een volwassene is 6 liter per minuut in rust.

Maar het merendeel van de mensen ademt twee keer zoveel, 12 liter per minuut. Dit is drie keer zoveel als het ademvolume van mensen 80 jaar geleden. En toen kwam overmatig gapen als klacht ook niet of nauwelijks voor.

De oorzaak hiervan is dus chronische hyperventilatie. Het komt bij veel mensen voor, maar wordt door de meeste artsen niet onderkend. Mensen die last hebben van chronische hyperventilatie, hebben te weinig zuurstof en CO2 in hun lichaam. Het is dan mogelijk dat overmatig gapen ontstaat, om instinctmatig te proberen meer zuurstof op te nemen.

Een andere reden dat chronische hyperventilatie gapen in de hand werkt, is dat je slaap er onder lijdt. Een te snelle en diepe ademhaling kan snurken veroorzaken. Omdat je CO2 niveaus dalen, probeert het lichaam dat ongedaan te maken. Snurken vertraagt de ademhaling, zodat het CO2 weer kan stijgen. Als dit uiteindelijk nog niet werkt, kan chronische hyperventilatie ook lijden tot slaapapneu. Bij slaapapneu valt de ademhaling zelfs een aantal seconden stil. Als je slaapapneu hebt, zul je dus geen goede nachtrust hebben en overdag vermoeid zijn.

Door chronische hyperventilatie zul je eveneens minder diep slapen of minder goed ontspannen. Ook kun je ‘s nachts wakker worden en moeite hebben om weer in slaap te vallen. Dit soort slaapproblemen veroorzaakt natuurlijk vermoeidheid. Als je vermoeid en suf bent en een gebrek aan energie hebt, is het ook logisch dat je meer zult gapen. Dit soort klachten werkt als een vicieuze cirkel. Je hebt chronische hyperventilatie, je wordt vermoeider en daarvan ga je gapen en diep zuchten, wat weer tot een grotere afname van zuurstof en CO2 lijdt.

Het zou dus het beste zijn, die chronische hyperventilatie aan te pakken. Het zal je lichaam helpen om de zuurstof en CO2 spiegels weer in balans te krijgen. Dit zal leiden tot een toename van energie en een betere nachtrust. De Buteyko ademtraining is de beste manier om van overmatig gapen en chronische hyperventilatie af te komen. Je kunt bij Ademlab terecht als je een cursus wilt volgen. Klik hier voor meer informatie over onze trainingen. 

Manieren om gapen te verminderen of voorkomen

Zoals hierboven staat is een training om de Buteyko ademhaling te leren, de beste manier om overmatig gapen te verminderen. Er zijn ook bepaald oefeningen om te stoppen met gapen. Het principe is dat er een prikkel is die je aanzet tot gapen. Je lichaam heeft een tekort aan CO2 en zuurstof en relfexmatig zul je de aandrang voelen om diep adem te halen. Dat kan door zuchten, door je mond ademen of gapen. Daar maak je het probleem alleen maar erger mee.

Zodra je de neiging voelt diep in te ademen of te gapen, is het goed om op dat moment te slikken. Probeer de gaap tegen te gaan door je mond dicht te houden en een slikbeweging te maken. Het beste is om zoveel mogelijk door je neus te ademen (dat is wat je leert in de Buteyko training) waardoor je ademhaling rustiger wordt en de kans op te diep en te snel ademhalen vermindert.

Een andere oefening die je kunt doen, helpt je te stoppen met gapen en je krijgt er meer energie van. Het kost je ongeveer 3 minuten van je tijd. Adem normaal en als je rustig ademhaalt, let je op wanneer je uitademt. Op het moment dat je uitgeademd bent, houd je je adem in. Dus niet eerst even diep ademhalen, nee je doet dit juist als je uitademt. Voel je de drang om adem te halen (gemiddelde drang), dan haal je op de volgende manier weer adem:

Adem in, maar doe dit minder diep en lang dan je gewend bent. Gebruik je middenrif of buikspieren om adem te halen. Adem uit door te ontspannen en doe dit ook rustiger en langzamer dan normaal. Haal op deze manier 1 tot 2 minuten adem. Je verhoogt hiermee zowel de zuurstof- als de CO2 niveaus in je lichaam, waarna je meer energie zult hebben en de drang tot gapen verdwijnt. Zelf alleen het adem inhouden kan al helpen. Voor meer informatie over deze oefening en een voorbeeld grafiek, klik hier.